Cengiz Törekuloviç Aytmatov (1928-2008)
12 Aralık 1928’de Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e bağlı Şeker köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Törekul Aytmatov, annesi Nagima Hamzayevna Aytmatova’dır. Kırgızların sözlü edebiyat geleneğini ninesinden dinlemiştir. 1937 yılında babası Stalin’in uyguladığı aydın katliamında kurban olur ve öldürülür. Bu durum Aytmatov ailesinde maddi sıkıntıya sebep olur. Aytmatov bu yıllardan itibaren çalışmış, hayvancılıkla ilgilenmiştir. 15 yaşında Kolhoz sekreterliği görevini üstlenmiştir. Daha sonra Veterinerlik Fakültesi’ni bitirmiştir. Eserlerindeki doğa unsurları bu çalışmaların neticesidir.
Cengiz Aytmatov’un çocukluğu
1959’da Krushchev’in anti-Stalinist programı sebebiyle siyasete girdi. “Cemile” romanı ilk eseridir. Lenin edebiyat ödülünü “Dağlardan ve Steplerden” isimli öykü kitabıyla kazandı (1963). Bu ödül O’nun dünyada tanınmasına neden oldu. Eserlerinde insan-tabiat ilişkilerini, kollektivizm kıskacındaki “insan” ı anlatmıştır. Totaliter rejim eleştirisi eserlerinden ince bir şekilde sezinlenmektedir. Kırgız halk hikayeleri, efsaneleri yanında eski Türk sözlü edebiyatından da yararlanmıştır. Aytmatov, “insan” ve “ tabiat” değerlerine hep vurgu yapmıştır. Çevreye dair yazdığı eserlerden de bu anlaşılmaktadır. 2. Dünya Savaşı’nda yaşadığı sıkıntılar, facialar sebebiyle eserlerinde savaş karşıtlığını çokça işlemiştir. “İnsanın varlık sebebi” yazarın özellikle işlediği ana konulardandır. Aytmatov’un eserleri, milli değerlerden hareketle evrensel bir haykırış olarak değerlendirilebilir.
Aytmatov, 1958’de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu üyeliğine, 1962’de de Kırgız Sinematografi İşçileri Birliği birinci sekreterliğine getirildi. Cengiz Aytmatov 1966’da SSCB Yüksek Sovyet’i üyeliğine seçildikten sonra da 1967’de SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi oldu. 1968’de Sovyet Devlet Edebiyat Ödülü’nü aldı. Gorbaçov döneminde Sovyet Yazarlar Birliği sekreterliği görevinde bulunmuştur. Son yıllarda politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisi’nde Talas Bölgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan ‘ın Benelüks Devletleri büyükelçiliğini de yapmıştır.
“Gün Olur Asra Bedel” romanı film çekimleri için gittiği Kazan’da rahatsızlandı ve böbrek yetmezliği teşhisiyle kaldırıldığı Almanya Nürnberg’te 10 Haziran 2008 günü vefat etti.
Eserleri: (Alfabetik sıraya göre)
Asker Çocuğu
Asma Köprü
Beyaz Gemi (1970)
Beyaz Yağmur
Cemile (1958)
Cengiz Han’a Küsen Bulut
Çocukluğum
Dağlar Devrildiğinde – Ebedi Nişanlı (Son romanı – 2007)
Dağlar ve Steplerden Masallar (1963)
Darağacı – Dişi kurdun Rüyaları (1988)
Deniz Kıyısında Koşan Alaca Köpek
Deve Gözü
Ebedi Gelin
Elveda Gülsarı (1966)
Erken Gelen Turnalar
Fujiyama (1973)
Gün Olur Asra Bedel (1980)
Hiroşimalar Olmasın
İlk Öğretmenim (1962)
İlk Turnalar
Kasandra Damgası
Kızıl Elma
Oğulla Buluşma
Samancının Yolu
Selvi Boylum Al Yazmalım (1970)
Sultan Murat
Toprak Ana
Yıldırım Sesli Manaşçı
Yüzyüze (1957)
Zorlu Geçit (1956)
Alim Oktay Çatkal
