DİNMUHAMMED AHMETOĞLU KONAYEV (1912-1993)
Hazırlayan: Serikcan KENDEBAY (Marmara Ünviversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi-MAMER Akademik Kurul Üyesi)
Dünya’ya Milletini Tanıtan “Er”in Hayat Tablosu:
Üç kez Sosyalist Emek Kahramanı olmuş, Kazak SSC Bilim akademisinin akademisyeni, Teknik Bilimlerinin doktoru, SSCB yabancı ülkeler ödülleri ve madalyaları sahibi olan en belirgin devlet ve halk adamı…
Almatı’da memur bir ailede doğmuştur. Ortaokulu bitirdikten sonra Kazakistan Bölgesel Komsomol Komitesi onu Moskova’nın Demir Dışı Metaller Enstitüsünde okumak için gönderir. Enstitüden mezun olan D.Kunayev, Balkhash bakır-eritme kombinasyonunun Konyrat madeninde görev aldı ve burada sondaj makinesi operatörü, sanayi müdürü, maden ocağında genel mühendis ve müdürü olarak çalıştı.
İkinci Dünya Savaşının zor günlerinde cephe arkası işlerini organizasyon etmede başarılı olmasıyla dikkat çekti. “Altay Polimetall” sanayi birliğinde genel mühendis yardımcısı, Ridder maden ocağında ve SSCB çinko kurşun sanayinin en büyük şirketinden biri olan Leningor maden başkanlığının genel müdürü olarak görev aldı. 1942-52 yılında Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bakanlar Konseyinin Başkan Yardımcısı görevini yaptı. Bu görevdeyken Kazakistan bilim adamları ona büyük bir güven göstererek onu Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisinin akademisyeni ve başkanı olarak seçti. Madencilik sektöründe büyük bir bilim adamı olan D. Konayev ülkede bilimin gelişimine büyük katkıda bulundu. Bilimsel kurulum çalışmalarını ilerletme, bilimsel araştırmanın temel alanlarında kaliteli, nitelikli personellerle geliştirme işleri onun öncülüğüyle gerçekleştirildi.
D.Konayev 1955-1960 ve 1962-1964 yıllarda Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi Başkanı, 1960-1962 ve 1964-1986 yıllarda Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesinin Birinci Sekreteri oldu. O Kazakistan ekonomisinin kalkınması ve kültürünün gelişmesi için kendi bilgi, deneyim ve organizasyon becerilerini sarf etti.
O defalarca SSCB Yüksek Konseyinin milletvekili olarak seçildi. SBKP’nın 19. Kongresinden başlayıp tüm Kongrelerinin temsilcisi oldu. Parlamento ve partinin heyet başkanı olarak defalarca yurt dışında oldu. O 1956 yılından bu yana SBKP Merkez Komitesi üyesi oldu. Partinin 23.Kongresinde o SBKP Merkez Komitesinin Siyasi Bürosu üyeliğine aday ve 24. Kongrede üye olarak seçildi. O SSCB Yüksek Konseyi Başkanlığının ve Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi başkanlığının bir üyesiydi.
D.Konayev kendi zamanının en büyük politikacısı oldu. O idarecilik döneminin zor olmasına rağmen ülke ekonomisin, sosyal hayatın, bilimin, milli kültürün geliştirme işinde çok katkıda bulundu. Çeşitli seviyedeki parti ve konsey işlerini görerek Merkezin agresif politikasıyla sürüklenmeden ülkenin çıkarlarını, geleceğini hiç ihmal etmedi. Altmışlı yılların başında N.S.Hruşev’in fitne oluşturmak sebebiyle Özbekistan’a verilmiş olan Kazak topraklarını geri alması buna delil idi.
1986 yılında SBKP Merkez Komitesi Genel Sekreteri olarak M. S. Gorbaçov’un gelmesiyle D. Konayev Kazakistan Komünist Partisinin Merkez Komitesi Genel Sekreterliği’nden atıldı. Merkez’nin haksız politikalarına karşı ülke gençleri meydana çıktılar. Bunun sonucu meşhur Celtoksan (Aralık) olayını doğurdu. Celtoksan olayları Kazak gençlerinin Sovyet Merkezî İdaresine bir başkaldırısı oldu ve Sovyetlerin yıkılmasının başlangıcını temsil etti.
Dinmuhammed Ahmetoğlu Konayev yaklaşık çeyrek asır boyunca cumhuriyetin parti organizasyonunun lideri olduğu sırada kendisinin yüksek kültürüyle, imanıyla, halk geleneğini iyi bilmesiyle meşhur olup, şuurlu ve geniş fikirli birkişi olduğunu ispatladı. Daha sonra devlet işlerinden uzaklaşsa bile çok tecrübeli ve nitelikli bir kişi olarak ülkedeki reformların istikbalini destekleyip, toplumu demokratik açıdan bilinçlendirmek gerektiğinin farkında oldu.
Dinmuhammed Ahmetoğlu, çocukluğunun biyografik verileri ve Moskova’daki öğrencilik yılları dışında kariyerindeki yükselişleri sadece kendisinin yazdığı hatıralarda değil çağdaşları ve takipçilerinin anlattığı hikâyelerinde de geniş olarak bilinir.
Kazak halkının en önemli devlet adamı ve halk figürü Dinmuhammed Konayev’i dünyada çok insan tanır, saygı duyar. Onun Konayev ismi Dünya’ya meşhurdur. Soyadı olan Konay, Dinmuhammed’in Colın, Nurmambet, Aznabay’dan sonraki dördüncü atasıdır. Bu nedenle Kazakistan namını Dünya’ya tanıtan, devletin kalkınması için katkı sağlayan Dinmuhammed Konayev, Kazakların Istı boyundan gelen Colın, Nurmambet, Aznabay, Konay, Cumabay Hacı ve babası Menliahmet gibi soylu, dindar ataların torunu olan gerçek bir Kazaktır. Zor dönemin temiz, dürüst insanı olan D. Konayev 22 Ağustos 1993 yılında 82 yaşındayken vefat etti.
Kâmil İnsanın Halkına Yaptığı Sınırsız Emekleri
Görev süresi boyunca Dinmuhammed Akhmetovich (Ahmetoğlu) sanayi, inşaat, ticaret ve tarımın geliştirilmesinde yer aldı. Toplumsal ve ekonomik alanlarla birlikte, bilim, sağlık, spor ve kültürün gelişmesine büyük katkıda bulundu. Dinmuhammed Ahmetoğlu döneminde, geniş Kazak topraklarında 68 işçi kenti ve 43 şehir oluştu. Özellikle sanayi merkezleri olan Rudny, Ekibastuz, Shevchenko (şimdi Aktau), Nikolsky, Stepnogorsk, Temirtau, Zhanatas, Kentau, Arkalyk şehirleri inşa edildi. Tarım hızla gelişmekte olup, taze ve verimli topraklar elde edildi. Devlet çiftliği ve kolektif çiftlikler inşa edildi. Hayvan sayısı ve tarımsal ürünler yıl geçtikçe arttı. Dinmuhammed Ahmetoğlu sayesinde Kazakistan’ın demir dışı metalürji dâhil olmak üzere sanayisi yüksek seviyede gelişti. Toplam bakır hacminin üçte biri, kurşunun yüzde 70’inden fazlası, çinkonun yüzde 40’ından fazlası Kazak topraklarında üretildi. Ust-Kamenogorsk kurşun-çinko ve titanyum-magnezyum kombinasyonları, Sokolov-Sarbaisk ve Lisakovsk madencilik ve işleme fabrikaları, Cezkazgan ve Balhaş madencilik ve ergitme fabrikaları, Ermakov ve Aktobe ferroalyaj tesisleri devreye alındı ve Aktobe’de üretilen kromun hacmi arttı. Metal işletme ve otomobil imalatı arttı ve Ust-Kamenogorsk, Uralsk, Karaganda, Petropavlovsk, Shymkent ve Almatı’daki otomobil imalat fabrikaları kuruldu. Almatı Ağır Makine Fabrikası’nın üretimi dünya çapında 40’tan fazla ülkeye yayılmıştır. Kazakistan topraklarında kömür ve petrol alanları keşfedildi ve Kazakistan, en büyük yakıt ve enerji endüstri merkezi oldu. Zhambyl ve Shymkent’teki sarı fosfor üreten fabrikalar Dünya’da ilk sıralara geçti.
Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Bilimler Akademisinin akademisyeni olan Dinmuhammed Ahmetoğlu Konayev bilim alanında büyük bir hizmette bulundu. 100’den fazla bilimsel makale ve araştırma yayınladı. Birçok bilimsel araştırmalarını çiftlik ve üretim alanlarında uygulamalarını yaptı. Çalışmalarının ulusal ekonomiye büyük yararı olduğunu pratik olarak kanıtladı. Üretim verimliliğini artırmanın yanı sıra, genç bilim insanlarını da destekledi ve eğitim sistemine özel bir dikkat gösterdi.
TRT AVAZ video: https://www.youtube.com/watch?v=JBfNEj0NOS0
