Musa Saidcanov (1893-1937).
Buhara Ceditçiliğinin en büyük temsilcilerinden, eğitimci, tarihçi alim, profesör (1935), ilerleme yolunda milli hareketin aktif katılımcılarından biri Musa Saidcanov 1893 yılı Buhara şehrinde tüccar bir ailede doğdu. Mir Arab Medresesi’ni bitirip Kogon’daki Rus tüzem okulunda okudu. Musa Saidcanov’un ilme olan ilgisi; Arap, Fars, Türki diller, edebiyat, tarih ve coğrafya ile ciddi olarak ilgilenmesine sebep oldu.
1913 yılından Ceditçilik hareketine katılıp 1917 yılında “Genç Buharalılar” partisini örgütleyen kişilerden birisi oldu. O, partinin merkezi komitesine üye olarak seçildi ama Musa Saidcanov tabiaten devrim hareketlerine karşı olup ıslahatları tedrici olarak gerçekleştirme taraftarı idi. Bu nedenle 1917 yılında Buhara Ceditçiler tarafından organize edilen gösteriye karşı çıktı. Emir ile Ceditçiler arasındaki görüşmeye katıldı. Musa Saidcanov, Özbek halkının milli ilerleme yolundan giderek ilerleyeceğine inandı. Onun siyası bakışı komünist ideolojiye zıt idi. Bu nedenle de 1920 yılında Genç Buharalılar komünist grubuna katılmadı. Sonra da politikadan uzaklaşıp eğitim sahasında faaliyet gösterdi.
Taşkent’te Öğretmenler Enstitüsü’nü bitirip Hocend’de öğretmenlik yaptı ve tiyatro kurslarına katıldı. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti (BHSC) kurulunca burada bir çok alanda memur ve idareci olarak alıştı.
Buharalı öğrencileri Almanya’ya okumak için gönderme projesini hazırlayan kişilerden birisidir. “Milli İttihad” teşkilatının faaliyetine katılıp A.Z.Velidi ile yakın ilişkide bulundu. Buhara İlmi Kurulu’nun teşkilinde (1921) faal olarak çalıştı. BHSC’de eğitim tesislerinin düzenlenmesinde, mimari anıtları korunmasında, tarihi el yazmalarının toplanması ve tasnifinde, halk edebiyatı örneklerini derleme gibi işlerinde fedakârlıkla çalıştı. Özbekistan tarihi anıtlarını koruma komite reisi oldu ve bu komitenin Semerkant bölümü ilmi memuru (1925-36) olarak çalıştı. Özbek alimlerinden ilk olarak şarkiyatçıların Lelingrad’da düzenlenen 3.kongresine (1935) katıldı ve Koçkinçihan türbesi hakkında ilmi konuşma yaptı. İlmi faaliyetleri için kendisine profesör unvanı verildi. “Shahrisabz Memoriy Yodgorliklari Tarihi” (Şehrisebz Mimari Anıtları Tarihi), “ SamarqandningMemoriy Yodgorliklari” (Semerkant’ın Mimari Anıtları), “Shayx Sayfiddin Boharziyning Vaqfnoması” (Şeyh Seyfeddin Baherzi’nin Vakıfnamesi) adlı eserleri yazarı.
Musa Saidcanov ömrünün sonuna kadar ilme sadakatli bir şekilde bağlı kaldı. Çağdaşı olan bilim adamları ve yazarlar Saidcanov’un zihni açık, zekası yüksek ,kültürlü, pak ahlaklı insan olarak bildirirler.
Özbek milli aydınlarının gözle görünen vekili sıfatında, totaliter düzenin Ceditçilik tarihini bozmasına karşı çıktığı, Özbek devletçilik tarihi konularında tarafsız araştırma yaptığı, medeni mirasa saygı ile yaklaştığı ve“Milli İttihad” teşkilatı faaliyetine katıldığı için Sovyet rejimi tarafından Semerkant’ta tutuklandı (13 nisan 1937 yıl) ve vuruldu. 2 Aralık 1965 yılında aklandı.
