“Türkistan’ın Milli Uyanışında Özbek Cedidciler Abdurrauf Fıtrat Örneği” İsimli Kitabımız Çıktı
Kadim medeniyet coğrafyası Türklerin atayurdu Türkistan uzun yüzyıllar siyasi, fikri, dini, ekonomik ve kültürel yönlerden insanlığa ışık tutmuştur. Ancak 16. Yüzyılla birlikte başlayan durgunluk 19. Yüzyılda sömürgeleşme ile sonuçlanmıştır. Bu son süreçte Türkistan’ın uyandırlması ve ayağa kaldırılması için içeriden ve dışarıdan cedidcilik, maarifetperverlik, terakkiperverlik, ıslahcılık gibi bazı girişimler olmuştur. İslam dünyasının genelinde de yaşanan bu sorunun çözümüne dair Osmanlı, Mısır, Hindistan, Kuzey Afrika hatta Uzakdoğu Müslümanlarının yaklaşımları epeyce bir zamandır akademik çalışmalara konu olmakta, Batı ve Doğu dünyasında bilinmektedir. Ancak Türkistanlıların konu hakkındaki fikirleri ve girişimleri ile ilgili hala yeterli ilgi ve bilgiden yoksunuz. Oysa krizi en derinden yaşayan bu coğrafya insanlarının da çözüm önerileri vardı.
Bu hususta öncülük eden topluluklardan biri de bölgenin ana unsurlarından Özbeklerdir. Biz burada yerel, yeni ve milli zihniyet sahibi Özbek cedidcilerden Buharalı Abdurrauf Fıtrat’ın genelde İslam dünyası özelde Türkistan için öngördüğü yenileşme veya modernleşmeye dair fikirlerini gündeme taşımak istedik. Fıtrat’ın, daha ziyade Sovyet dönemi bazı eserlerinden hareketle Avrupaî tecdid / yenileşme ile Avrupa sömüreciliğinden kurtulma teklifini ana hatları ile ele aldık. “Avrupaî tecdidin” dini ve milli meşrutiyetinin temellerini, Avrupa’dan ilim, fen, hüner/teknoloji ve sanat almak caiz midir? sorusunun cevabını aradık. Öte yandan çelişki gibi görünse de Şark’ın veya İslam dünyasının niçin ve nasıl sömürgeleştirildiği ve bundan nasıl kurtulacağı yönünde geliştirdiği fikirlerini ya da projelerini söz konusu ettik. Acaba bu kurtuluş mücadelesinde Avrupadan bazı güçlerle işbirliği veya siyasi birliktelik yapılıp yapılamayacağına yönelik siyasi projesini hatırlattık. Daha da ötesi, eğer cedidciler siyaseten başarılı olsalardı XX. Yüzyılda nasıl bir Özbekistan yada Türkistan ile karşılaşırdık? Bu soruların ve olguların cevabını aradık.
Bu gaye ile Fıtrat’ın Münazara, Hind Seyyahı, Şark Siyaseti, Ağla İslam, Yurt Kaygısı I-II-III ve Buhara Vezirine Mektup gibi şiirlerini ve yazılarını da kitabımıza ekledik.
Gaye bizden başarı Yüce Allah’tandır.
Prof. Dr. Seyfettin Erşahin
